Patron szkoły
Stanisław Rospond
Prof. dr hab. Stanisław Rospond należy do najwybitniejszych polskich uczonych, który związał się z losami Wrocławia i Opola.Na najmłodszym polskim uniwersytecie, będącym chlubą naszego miasta, najważniejsza sala, w której odbywają się posiedzenia senatu uniwersyteckiego i rady naukowe, gdzie mają miejsce obrony prac doktorskich i kolokwia habilitacyjne, nosi imię Stanisława Rosponda. I jest to bardzo trafny wybór.
Stanisław Rospond należy bowiem do najwybitniejszych polskich uczonych, który związał się losami z naszym miastem. Imponujące dzieło repolonizacji zniemczonych nazw geograficznych na Śląsku przyniosło mu zaszczytny przydomek „rewindykatora polskości Śląska”. Stanisław Rospond przybył na Śląsk już jako dojrzały mężczyzna, w wieku 39 lat. Był wówczas absolwentem Uniwersytetu Jagiellońskiego, uczniem świetnego językoznawcy Kazimierza Nitscha, stypendystą Uniwersytetu Belgradzkiego i miał za sobą doświadczenia wykładowcy uniwersytetów w Lyonie i we Lwowie. Jego „wielki romans ze Śląskiem”, który wprowadził go na karty historii, rozpoczął się w jesieni 1945 roku, kiedy to z grupą profesorów rozpoczął organizowanie nowego uniwersytetu we Wrocławiu. Włączył się wtedy do grona uczonych, którym postawiono zadanie przywrócenia polskich nazw miejscowościom zgermanizowanym w czasach pruskich i hitlerowskich. Wszedł w skład powołanej przez Ministerstwo Ziem Odzyskanych Komisji Ustalania Nazw Miejscowych, gdzie pracował wspólnie z językoznawcami, historykami, geografami, etnografami i folklorystami. Zadanie było niełatwe. I tu kwalifikacje Rosponda okazały się bezcenne. W oparciu o stare mapy i różnego typu źródła archiwalne przeprowadził setki ekspertyz naukowych i na ich podstawie zrekonstruował historyczne nazwy polskich osad. Przez lata pracował nad „Słownikiem nazw geograficznych Polski Zachodniej i Północnej”, a przy okazji tej pracy powstawały dziesiątki artykułów, często polemicznych i dyskusyjnych na temat różnych nazw miejscowych, jak choćby artykuły: „Nie Lignica a Legnica”, „Nysa czy Nisa”, „Kudowa czy Chudobowice”, „Głubczyce czy Głąbczyce”, „Prudnik czy Prądnik”. Równolegle z pracą badawczą prof. Rospond prowadził działalność dydaktyczną na Uniwersytecie Wrocławskim, a od 1950 roku również w Wyższej Szkole Pedagogicznej, którą w 1954 roku przeniesiono do Opola. Był pierwszym rektorem naszej WSP. Przyjmując na trzy lata kierownictwo uczelni pedagogicznej, przez swój autorytet naukowy w poważnym stopniu wpłynął na wzrost jej prestiżu. Jako pierwszy rektor WSP udowodnił, że był nie tylko wybitnym uczonym, ale również dobrym organizatorem, umiejącym godzić twórczość naukową z pracą społecznika. Był współzałożycielem Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, a następnie Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (OTPN), w którego organie – „Kwartalniku Opolskim” – przez osiemnaście lat, aż do śmierci w 1982 roku, pełnił funkcję redaktora naczelnego. Wspólnie m.in. ze Stanisławem Kolbuszewskim i Teodorem Musiołem był orędownikiem reaktywowania w Opolu Instytutu Śląskiego i od 1957 roku jako członek-założyciel był członkiem Rady Naukowej Instytutu, a od 1968 roku przez dwie kadencje jej przewodniczącym. Wspólnie z prof. Stanisławem Bąkiem zorganizował w Instytucie Śląskim pracownię „Słownika gwar śląskich” – obok słowników onomastycznych, fundamentalnego zamierzenia badawczego o ważkim znaczeniu społecznym. Był też twórcą czasopisma „Onomastica” oraz Katedry Języka Polskiego w opolskiej WSP i kierował nią bez przerwy do przejścia na emeryturę w 1972 roku, tworząc w Opolu od podstaw prężne środowisko badań językoznawczych. W jego kręgu wyrastali wybitni opolscy językoznawcy: Henryk Borek, Antoni Furdal, Feliks Pluta, Stanisław Gajda. Wśród swoich uczniów pozostawił opinię świetnego opiekuna, wymagającego lojalności i pracowitości. Nie był pobłażliwy na błędy i niedopatrzenia, ale równocześnie umiał docenić rzetelność oraz autentyczny talent oraz stwarzać klimat dla jego rozwoju. Nie lubił wytwarzać sytuacji konfliktowych i posiadał dar likwidowania sztucznie tworzonych pól konfliktowych w życiu społecznym i towarzyskim. Trudno w krótkim szkicu biograficznym zobrazować ogromny dorobek naukowy prof. Stanisława Rosponda, tym bardziej że obejmuje on szeroki wachlarz zagadnień slawistycznych, polonistycznych, śląskoznawczych (głównie z zakresu historii języka). Jego prace dały mu szeroki rozgłos także poza granicami kraju i stawiają go w rzędzie najwybitniejszych onomastów słowiańskich. Zamknięta już biografia prac naukowych twórcy opolskiego środowiska językoznawczego sięga 400 pozycji, w tym kilkanaście książek i wiele słowników. Wymieńmy przynajmniej te najistotniejsze: „Gramatyka historyczna języka polskiego”, „Polszczyzna śląska”, „Dzieje polszczyzny śląskiej”, „Nazwiska Ślązaków”, „Nazwy patronimiczne na Śląsku”. Ogromny ilościowy dorobek naukowy prof. Rosponda wiązał się z jego wielką, imponującą pracowitością. Pisał wręcz potokowo, przez co nie zawsze dostatecznie dbał o stronę redakcyjną swoich monografii, co spotykało się z krytyką. Do walki polemiczno-dyskusyjnej w nauce był przyzwyczajony. Angażował się w nią, ale ostrej wymiany zdań nie przeżywał z przesadą. Gdy zgłaszał hipotezę, wierzył w nią i bronił jej z pasją. Praca naukowa była sensem jego życia. Nie było w nim nigdy postawy krańcowej negacji. Walory bogatej twórczości naukowej, wybitny talent pedagogiczny, duże zdolności organizacyjne oraz wrodzony pragmatyzm prof. Rosponda sprawiają, że jego działalność ma nieprzemijające znaczenie nie tylko dla Opola i Śląska.
Stanisław Sławomir Nicieja
Źródło: Miejski Biuletyn Informacyjny nr 6/34 (czerwiec 1995).